Stvaranje nove drzave

Preduslov za stvaranje jugoslovenske države bilo je izbijanje Prvog svetskog rata. Narodna skupština je u Nišu 7. decembra 1914. godine usvojila Deklaraciju kojom se zalaže za «oslobođenje i ujedinjenje sve neoslobođene braće». U Parizu je u proleće 1915. godine formiran Jugoslovenski odbor od strane austrougarskih emigranata. Za predsednika je izabran Ante Trumbić. Atanta je ponudila Srbiji da potpiše Londonski ugovor 26. aprila 1915. godine. Ugovor se odnosio na stvaranje Velike Srbije. Saveznici su nudili Srbiji Bosnu i Hercegovinu, Slavoniju, Srem, Bačku, južnu Dalmaciju i severnu Albaniju, ali bez Makedonije i dela Banata. Za ulazak u rat Saveznici su Italiji ponudili Istru i veći deo Dalmacije, Rumuniji Banat, a Bugarskoj Makedoniju. Srbija je odbacila ugovor pošto nije bila spremna da se odrekne Makedonije. Kompromis između stavova srpske vlade na čelu sa Nikolom Pašićem i Jugoslovenskog odbora činila je Krfska deklaracija od 20. jula 1917. godine.

Dogovoreno je da ime buduće države bude Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, da će biti ustavna, demokratska i parlamentarna monarhija na čelu sa dinastijom Karađorđević i da su Srbi, Hrvati i Slovenci jedan narod sa tri imena. U oktobru 1918. godine u Zagrebu je stvoreno Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba sa ciljem da se obrazuje nezavisna država na južnoslovenskim prostorima Austro-Ugarske - Država Slovenaca, Hrvata i Srba. Takva država bi se kasnije ujedinila sa Kraljevinom Srbijom. 29. oktobra 1918. godine Hrvatski sabor je raskinuo sve državno-pravne veze sa Bečom i Budimpeštom. Pošto nova država nije bila sposobna da se brani od italijanskih pretenzija, pozvala je srpsku vojsku da zaštiti „nacionalne teritorije Jugoslovena“. Velika narodna skupština u Novom Sadu je 25. novembra donela odluku o prisajedinjenju Baranje, Bačke i Banata Srbiji. Dan pre toga 24. novembra je zbor poslanika narodnih veća Srema u Rumi doneo odluku o prisajedinjenju Srema Srbiji. Velika narodna skupština u Podgorici je 26. novembra odlučila da se dinastija Petrović-Njegoš zbaci sa prestola te da se prisajedini Srbiji. Vijeće narodnih prvaka i poslanika 28. novembra je donelo odluku da se Bosna i Hercegovina pripoji Srbiji. Narodno vijeće iz Zagreba je 25. novembra donelo odluku da se jugoslavensko područje Austro-Ugarske ujedini sa Srbijom u novu državu. 1. decembra 1918. godine osnovana je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.

Prvodecembarski Akt

Svečanom proklamovanju državnog jedinstva Srba, Hrvata i Slovenaca neposredno su prethodili zaključci Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba i odluke o ujedinjenju Vojvodine i Crne Gore sa Srbijom. Narodna skupština Srba, Hrvata, Bunjevaca, Slovaka, Rusina i ostalih naroda iz Banata, Bačke i Baranje donela je 25. novembra 1918. Odluku o priključenju Vojvodine Kraljevini Srbiji. Velika Narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori odlučila je 26. novembra 1918. u Podgorici "da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu državu". U međuvremenu, pritisnut razvojem događaja Središnji odbor Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba doneo je, posle izvesnog premišljanja, 24. novembra 1918. odluku o ujedinjenju sa Srbijom i uputio delegaciju u Beograd. Posle usaglašavanja stavova između delegacije i predstavnika srpske vlade o privremenom uređenju ujedinjene države do donošenja Ustava, prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević je 1. decembra 1918, u kući Krsmanovića na Terazijama u Beogradu, proklamovao Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca.

U Adresi, koju je u prisustvu prestolonaslednika Aleksandra, članov



20. decembra 1918. godine formirana je prva vlada na čelu sa radikalom Stojanom Protićem. Potpredsejdnik je bio Slovenac Anton Korošec, ministar unutrašnjih poslova Srbin iz Hrvatske Svetozar Pribićević, a ministar spoljnih poslova Hrvat Ante Trumbić. Najveće stranke su bile Narodna radikalna i Demokratska. Takođe su delovale i Hrvatska republikanska seljačka stranka (HRSS) Stjepana Radića, Slovenska ljudska stranka (SLS) Antona Korošeca i Jugoslovenska muslimanska organizacija (JMO).

Država je bila podeljena na 33 oblasti, okruge, srezove i opštine. Na čelu oblasti je bio veliki župan koga je postavljao kralj.

HRSS je tražila da država postane federalna republika, ali se potom izmirila sa dvorom i iz svog naziva izbacila reč republikanska. Vrh države je počeo da sprovodi politiku pomirenja.

28. juna 1921. donjet je Vidovdanski ustav. Ustav je proglasio koncept državnog i narodnog jedinstva. Vladar je sazivao redovna i vanredna zasedanja Narodne skupštine, mogao ju je raspustiti, potvrđivao je i proglašavao zakone, bio je vrhovni zapovednik vojske i zastupao je državu u inostranstvu/inozemstvu.

Komunistička partija Jugoslavije je osnovana aprila/travnja 1919. godine. Njene vođe su se zalagale za revoluciju i dolazak na vlast nasiljem. Njihov rad je suspendovan Obznanom (vladinom uredbom). Na Četvrtom kongresu KPJ predviđeno je stvaranje nezavisnih država Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Makedonije. Kosovo bi bilo priključeno Albaniji, a severna Vojvodina Mađarskoj.


Neprestana polemika između vladinih radikala i poslanika opozicije predvođenih HSS-om je dovela do toga da godine 1928. radikalski poslanik Puniša Račić ubije Pavla Radića i Đuru Basaričeka i teško ranio Stjepana Radića, koji je kasnije podlegao povredama. Novi vođa HSS je postao Vlatko Maček. Kralj Aleksandar je, koristeći nerede izazvane atentatom kao povod, zaveo diktaturu 6. januara 1929. godine. 3. oktobra je preimenovao državu u Kraljevina Jugoslavija. Deo poslanika Hrvatske stranke prava (Ante Pavelić) odlazi u inostranstvo i stvara ustašku organizaciju. U Makedoniji jačaju probugarski elementi.

Država je podjeljena na devet banovina i grad Beograd. Kralj je donio tzv. «Oktroisani ustav» 1931. godine.