Obiljeţja Vidovdanskog ustava

'Prema ĉl. 1. Ustava jugoslavenska drţave je ustavna, parla-mentarna monarhija". Ustavna je zato jer ima ustav kao temeljnizakon iz kojega proizlaze i na njemu se zasnivaju svi drugi zako- ni koje donosi predstavniĉko tijelo (Narodna skupština), a kojima se reguliraju sve sfere ţivota. Ona je parlamentama jer ima Narodnu skupštinu kao izabrano predstavniĉko tijelo iz ĉije sevećine formira vlada. Drţava je monarhija, što znaĉi da joj je na ĉelu nasljedni vladar po naĉelu primogeniture (vladara nasljeĊuje najstariji sin).Unutarnje uredenje drţave strogo je centralistiĉko, pa se je- dinstvenim upravnim aparatom iz jednog centra upravlja cijelom drţavom. Taj centar je Beograd. Centralizam je posebno izraţen jedinstvenim teritorijem na kojem se ukidaju povijesni entiteti i uspostavljaju oblasti. Ranije povijesne pokrajine tvorci ustava smatrali su »tvorevinama tudinske vlasti« koje su potencijalni izvori separatizma. Time je oznaĉen prekid s nacionalnom komponentom u drţavnom uredenju. Formiranje oblasti trebalo je izvršiti prema prirodnim, socijalnim i gospodarskim prilikama, s tim što jedna oblast moţe imati najviše 800.000 stanovnika. Brojĉanim se limitom iskljuĉuje svaki regionalizam i onemogućava stvaranje autonomija, jer su sva podruĉja ĉvrsto
povezana jedinstvenom drţavnom vlašću. Posebnom uredbom koju je donio kralj u lipnju 1922., drţava je bila podijeljena na 33 oblasti. Ustav je ozakonio jedinstveno drţavljanstvo. Kako su dvije vladine stranke - Radikalna i Demokratska - koje su pripremile tekst ustava, bile sloţne u uspostavljanju cen-
tralistiĉkog sustava, a imale razliĉite poglede o nacionalnom pitanju, to je u tekst ustava unesena kompromisna formulacija svojevrsnog nacionalnog unitarizma s naznakama nacionalnih posebnosti. Radikalna je stranka bila za nacionalne posebnosti uz srpsku dominaciju, a Demokratska je zastupala koncepciju nacionalnog unitarizma. Tako je naziv drţave troimen, s tim što su Srbi na prvom mjestu. U ustavu se više puta spominje troimeni narod (dakle, jedan narod s tri imena), ali i »tri plemena« jed- noga naroda. Ta terminološka zbrka nije sluĉajna, već je odraz kompromisa izmedu dviju stranaka, od kojih je svaka dobro zna-
96 la što hoće i što od ustava oĉekuje. Drţavni je grb sklopljen od srpskog, hrvatskog i slovenskog grba i trebao je simbolizirati drţavno jedinstvo. Jezik je dobio naziv »srpsko-hrvatsko-slovenski« ili »srpsko- hrvatsko-slovenaĉki«. Vrhovni su organi vlasti u drţavi kralj, vlada i narodna skupština, kojima su podredeni svi niţi organi vlasti u drţavi. Izvršena je i podjela vlasti na zakonodavnu, upravnu i sudsku. Prema slovu ustava, zakonodavnu vlast imali su skupština i kralj. Naime, zakonski nacrti koje prihvati narodna skupština postaju pravovaljani zakoni tek kad ih sankcionira (potpiše) kralj, a to znaĉi da je kralj bio nadreden parlamentu. Upravnu vlast predstavljala je vlada, odnosno pojedina ministarstva. No, vlada, koja je trebala proizlaziti iz skupštinske većine, morala je dobiti kraljevu potvrdu. Sudsku vlast obavljali su sudovi koji su oznaĉeni kao »nezavisni«, ali su presude izricali »u ime kralja«. Prema odredbama ustava, bilo je, dakle, prihvaĉeno naĉelo podjele vlasti kao zaštita protiv gomilanja vlasti u jednim rukama. Medutim, paţljivije išĉitavanje ustava, a pogotovu praksa upravljanja drţavom, nisu potvrdivali te intencije.